Mycelium en paddenstoel – Patricks afscheidsreflectie

Beste collega-pioniers, en pionierende collega’s,

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: ik vertrek bij Voedselfamilies. Het is tijd voor nieuwe avonturen en perspectieven…

Het was al een jaar wat stiller vanuit ons/mij. We richtten onze aandacht op specifieke projecten, zoals de opschaling van het concept ‘Boeren voor Natuur’, het ontwerpen van een innovatiecentrum voor biologisch/regeneratieve akkerbouw en een strategietraject voor de ontwikkeling van de melkveehouderij. Projecten waar we bewust niet direct alles over wilden delen met de buitenwereld.

De aanpak: een fundament dat blijft staan

In 2017 begon ik bij Voedselfamilies vanuit de overtuiging dat het verbinden van pioniers een versnelling kon brengen in de noodzakelijke vernieuwingen. Van daaruit wilden we bouwen aan systemische veranderingen.

Gaandeweg ontwikkelden we het idee dat we – naast inspireren en netwerken – ook actief moeten faciliteren bij het creëren van projecten en interventies. Hierin zat ook een groot deel van mijn persoonlijke drive voor het werk.

Ik geloof nog steeds in de kracht van deze aanpak, ook al beweegt alles veel trager dan ik had gehoopt of voorzien.

De oogst van zeven jaar pionieren: vooral onzichtbare wortels, een begin van zichtbare resultaten

Kijkend naar concrete resultaten voel ik oprechte trots over wat we samen hebben bereikt. Een greep:

• We hebben kwalitatief hoogwaardige inspiratie gebracht en het netwerk substantieel vergroot. Er zijn nieuwe verbindingen ontstaan en bestaande zijn versterkt.
• We hebben een integraal narratief gecreëerd waarin voedsel en landbouw als een samenhangend systeem worden benaderd, niet als gescheiden werelden. (Tot recent waren landbouw, natuur, ecologie, economie en voedsel nogal gescheiden domeinen. Ons werk heeft eraan bijgedragen die domeinen te verbinden, en integraal te bekijken, om er in samenhang aan te kunnen werken.
• Dit heeft vervolgens weer bijgedragen aan visie- en strategievorming binnen het provinciehuis. Hoewel het natuurlijk nooit een op een te claimen valt, denk ik toch zeker dat we een cruciale bijdrage hebben geleverd aan meer integraal werken en werken, aan het versterken van inhoudelijke kennis van de landbouw, en het werken vanuit een lange termijn-strategie binnen het provinciehuis.
• Er ligt een doordacht ontwerp klaar voor een innovatiecentrum voor biologisch-regeneratieve akkerbouw, wat hopelijk in de nabije toekomst gerealiseerd gaat worden.
• Tenslotte hebben we diverse andere projecten in gang gezet.

Tegelijkertijd moet ik bekennen dat mijn ambities op veel fronten hoger lagen. De potentie die ik destijds zag, en nog steeds zie, om een toekomstbestendig voedselsysteem te creëren, is vele malen groter dan wat nu al concreet vorm heeft gekregen. Ik had graag meer samen met jullie geleerd en meer van onze pionierskennis vertaald naar beleid en strategie. Ik had graag grotere stappen gezet in ketenontwikkeling. Dat heeft me soms gefrustreerd – juist omdat ik weet dat het op zichzelf niet zo ingewikkeld hoeft te zijn. Maar verandering vraagt tijd, zeker als we het samen willen doen in een complexe realiteit.

Mycelium als fundament voor toekomstige doorbraken

Het beeld van een mycelium, het ondergrondse netwerk van schimmeldraden‚ spreekt me aan. We hebben gewerkt aan de versterking van de verbindingen tussen pioniers, zowel onderling, als met andere stakeholders, om daarmee het fundament te leggen voor de nodige systeemaanpassingen. De zichtbare ‘paddestoelen’ zijn er misschien nog niet allemaal, maar het netwerk dat we hebben gebouwd en versterkt, maakt toekomstige doorbraken mogelijk.

Ik had graag met het ontwikkelwerk graag (veel) verder willen zijn. Het werken aan het netwerk en het mycelium was voor mij zeker een boeiend onderdeel van het werk, maar – als ik eerlijk ben – zit mijn echte fascinatie in het ontwikkelwerk. Het opbouwen van het netwerk, met het idee dat we daar vervolgens op konden doorontwikkelen, kwam door corona vertraagd van de grond. En na corona had het netwerk minder mijn aandacht. Bovendien was de financiering van de netwerkactiviteiten onzeker en alleen voor de korte termijn. Wat mij betreft niet de ideale condities om gestaag te kunnen investeren in de opbouw ervan…

Mijn lessen van zeven jaar Voedselfamilies

Graag deel ik mijn lessen van zeven jaar Voedselfamilies met jullie… Het zijn de vijf belangrijkste lessen vanuit veranderkundig en transitieperspectief:

1. De natuurlijke tijd van verandering

Zeven jaar geleden, toen landbouw en voedsel nauwelijks nieuwswaarde hadden, dacht ik dat we met wat duwen en trekken wel beweging zouden krijgen. Wat blijkt? Verandering heeft zijn eigen ritme, zeker in de landbouw.

Ik heb – dankzij onze boeren! – leren denken in seizoenen, jaren en generaties. Alles van waarde ontwikkelt zich traag. Boeren handelen in seizoenen, denken in jaren, en investeren voor een generatie. Ons werk in het landbouw- en voedselsysteem vraagt eenzelfde benadering: geduld, volharding en lange-termijn perspectief.

Ingrijpende veranderprocessen zijn geen praktische problemen die we ‘even oplossen’. Het gaat over mensen en levens. Die zijn gelaagd, soms irrationeel, vaak met verborgen angsten en zorgen. Om mensen mee te krijgen in verandering, moeten al die menselijke aspecten mee. Soms vraagt dat ruimte voor verwerking en rouw. Soms vraagt het een generatie aan geduld en volharding.

2. Versnelling door mensgerichte processen

Tegelijkertijd ben ik ervan overtuigd dat we sneller kunnen leren en veranderen als we beter aansluiten bij de menselijke dynamiek. Als we fouten mogen maken en daarvan leren, kunnen we sneller nieuwe ervaringen opdoen en vertrouwd raken met nieuwe realiteiten.

We zien dit gebeuren in gebiedsprocessen waar mensen elkaar weer vinden, ondanks institutionele belemmeringen. Daar ontstaat ruimte voor wat mogelijk is.

3. Risico’s herdefiniëren en delen

Laten we als maatschappij realistischer zijn over de risico’s die genomen moeten worden bij vernieuwingen. Zeker in de landbouw, met zijn krappe marges, mogen we niet te veel verwachten van individuele boeren. Ik geloof dat veel boeren bereid zijn te bewegen als we hen een redelijk maatschappelijk en financieel perspectief bieden.

We moeten opnieuw nadenken over het vermaatschappelijken van risico’s, en mogelijk ook van eigendom. Transitie vraagt om gedeelde verantwoordelijkheid.

4. De kracht van complexiteit en dagelijkse praktijk

Het voedselsysteem is wellicht het meest complexe en tegelijk meest alledaagse systeem dat er is. Juist dat alledaagse is vaak het meest onzichtbaar.

Die complexiteit moeten we niet negeren maar omarmen. Niet als excuus, maar als realiteit waarmee we aan de slag gaan. Laten we ons niet verleiden tot te simpele verhalen. Integraliteit is niet eenvoudig, maar ook niet per definitie ingewikkeld. Misschien vooral even wennen.

Misschien moeten we het concreter en minder abstract maken. Niet te veel vertrouwen op grote verhalen en strategieën, maar het concrete verbinden met het abstracte. Ik zie steeds meer mensen die praktisch aan de slag gaan en daar diepe voldoening uit putten.

5. De onzichtbare waarde van transitiewerk

Transitiewerk blijft soms lang onzichtbaar, wat soms moeilijk te aanvaarden is. Het lijkt alsof er niets gebeurt, terwijl onder de oppervlakte alles in beweging is. Het mycelium onder de grond zie je niet, maar zonder dat ondergrondse netwerk verschijnt er geen paddenstoel. En paddenstoelen komen niet tevoorschijn door er hard aan te trekken.

Een nieuw hoofdstuk, met blijvende verbinding

Ik heb mijn steentje bijgedragen aan het bouwen van een sterk mycelium. Het pionieren samen met jullie‚ allemaal op je eigen manier‚ heeft me altijd energie gegeven. Ik geniet van jullie visie, daadkracht en volharding.

En ik weet: dit verhaal is nog niet klaar. De verbinding blijft, ook al verander ik van rol. De liefde voor dit werk en voor jullie als medepioniers verdwijnt niet.

Het was mij een voorrecht om vanuit Voedselfamilies samen met jullie te mogen werken aan een duurzamer voedselsysteem. Met een speciale dank aan de mensen die deel uitmaken/-maakten van het kernteam: Liane, Rachelle, Mirjam, Jet, Marga en Coen.

Ik draag het stokje over met vertrouwen in wat jullie samen verder op touw zullen zetten.

Met diepe dankbaarheid en blijvende inspiratie,

Patrick

PS Ik ben vanaf nu bereikbaar via patrick@vormgeversvantoekomst.nl